VOV4.Xơ Đăng - Kong pơlê Kon Tum cho pơlê ki xiâm pêt sâm Ngọc Linh, xua cho pơkeăng ki kơnía ƀă tê châ kơnâ liăn. Troh mơ’nui hơnăm 2021 tâi tâng tơnêi ki pêt sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê châ vâ chê 1 rơpâu 160 ha. Ƀă ki kơdo mơ-eăm vâ châ mơnhông pêi cheăng kâ, mê sâm Ngọc Linh tối krê ƀă mâu loăng pơkeăng tối tơchoâm chiâng kơvâ pêi cheăng kâ ki xiâm vâ tê mơdró, kong pơlê Kon Tum dế ai mâu troăng prôk ki nhên, ƀă ai hên troăng hơlâ vâ mơnhông pêt pơkeăng châ tơniăn ăm tơdroăng cheăng kơmăi kơmok vâ têng, uâ, pơliê mơjiâng chiâng tơmeăm ki ê. Hơnăm 2022 tiô tối hdrối, cho hơnăm ki ai hên tơdroăng hơ’lêh nếo tung mơnhông pêt mơjiâng sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê Kon Tum.

           Mâu hâi mơ’nui hơnăm, a mâu ƀăng kong ki chiâng xêh a tíu ki xŏna’ngêi dâng 1.800m tâng vâ pơchông ƀă rơgâ têa kơxĭ, hên kuăn pơlê cheăm Măng Ri, tơring Tu Mrông, kong pơlê Kon Tum xuân dế ối kơhnâ ƀă tơdroăng ki mơdâ pêt loăng pơkeăng tơnêi têa cho sâm Ngọc Linh. Tung pơla dế mơdâ pêt hdrê, rêm to xiâm sâm ai yă kơnâ lối 300 rơpâu liăn ƀă rêm to kloăng sâm ai lối 100 rơpâu liăn. 10 hơnăm klêi kơ’nâi bu kal sâm châ ki hngăm 1 lăng riân tá hlá ki ối drêh mê kuăn pơlê tê châ dâng 26 rơtuh liăn.

 Pôa Dương Văn Trang, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ủy, Kăn hnê ngăn Hô̆i đong kong pơlê Kon Tum lăm pôu ngăn kơdrum sâm Ngọc Linh

          Pakĭng mê, tơ’nôm ƀă liăn kloăng hdrê sâm ki hiăng ai plâi ƀă hlá châ xo rêm hơnăm xuân châ dâng 10 rơtuh liăn nếo. Xoăng kơxô̆ liăn ki kố ăm 10 hơnăm, rêm hơnăm môi xiâm loăng sâm Ngọc Linh kuăn pơlê châ xo liăn dâng 3 rơtuh 600 rơpâu liăn.

           Ngoh A Chen, a pơlê Đăk Yơn, cheăm Măng Ri tối nhên, hngêi ki lâi xuân rơhêng vâ pêt sâm Ngọc Linh:

          “Sâm Ngọc Linh châ kum ăm vâi krâ nhŏng o mơnhông cheăng kâ. Hngêi ki lâi tung pơlê xuân rơhêng vâ pêt sâm Ngọc Linh vâ mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi. Sâm kum vâi krâ nhŏng o phâi tơtô, kuăn ‘nĕng châ hriâm tâp tá troh tui lui. Vâ pêt sâm vâi krâ nhŏng o vâi pơ’lêh kloăng, sâm ƀă dêi rơpó pêt a ƀăng tơnêi krê dêi tơná ƀă pêt tơrŭm ƀă Kŏng ti ki rơtế pêt sâm”.

 Kơdrum mơdâ hdrê sâm Ngọc Linh

          Troh tâi hơnăm 2021 Kon Tum hiăng pêt châ vâ chê 1.160 ha sâm Ngọc Linh. Ƀăng tơnêi pêt sâm kố cho pêt a kơdâm loăng kong ki chiâng xêh a ngo Ngọc Linh tơkŭm hên cho a mâu cheăm: Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lây dêi tơring Tu Mrông. Ƀă ƀăng tơnêi pêt sâm Ngọc Linh dế ai nôkố, yă tê pro pơxúa ăm khu mơdró kâ ƀă mâu ngế ki pêt sâm a Kon Tum hên khât. Laga, ƀăng tơnêi kố tá hâi bê tŭm vâ sâm Ngọc Linh chiâng môi kơvâ cheăng kâ, chiâng kế tơmeăm ki xiâm dêi kong pơlê ƀă mơnhông rơdêi ƀă tíu cheăng kế tơmeăm tơnêi têa.

         Tung hơnăm 2021, pôa Dương Văn Trang, kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ủy, Kăn hnê ngăn Hô̆i đong kong pơlê Kon Tum hiăng hên hdroh troh a kơpong ki pêt sâm djâ tơvế tơdroăng ki tơchĕng tơmiât ‘na tơdroăng ki po rơdâ ƀăng tơnêi pêt sâm Ngọc Linh chiâng kơpong cheăng kâ ăm kuăn pơlê. Tơpui ƀă Đảng ƀô̆, khu pơkuâ ƀă kuăn pơlê cheăm Măng Ri, tơring Tu Mrông tung môi rôh lăm pêi dêi hnoăng cheăng a khế 11/2021.

         Pôa Dương Văn Trang tối tiah kố:

       “Sâm Ngọc Linh mê ngo ngối kong kế môi tiah kố, ki xŏn môi tiah kố, hyôh kong prâi tơnêi tơníu môi tiah kố mê tơdroăng ki pêt gá dâi lĕm, tơƀrê. La tiah lâi troh chôu phut kố bu ai 3,2 ha dêi kuăn pơlê tung lâp cheăm? Tiah lâi sâm Ngọc Linh kố cho loăng ki kơnía, yă tê kơnâ tiah lâi pin ôh tá chiâng pơkuâ, hnê mơhno vâ mơdêk ki hiăng ai hlâu ki rơdêi kố”.

 Hdrê loăng sâm Ngọc Linh dế châ 1 hơnăm

           Ƀă khŏm mơ-eăm dêi ngế ki pơkuâ kong pơlê Kon Tum athế po rơdâ châ kơpong ki pêt sâm Ngọc Linh kum ăm kơmăi kơmok têng, uâ pơliê, sap ing mâu hâi ki apoăng hơnăm nếo 2022 hiăng ai mâu tơdroăng ăm hlo tơƀrê tung tơdroăng ki po rơdâ ƀăng tơnêi pêt sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê Kon Tum.

          Hriăn tơmiât ki xơpá má môi cho kuăn pơlê ôh tá ai hdrê vâ po rơdâ kơpong pêt hiăng ai tơdroăng ki tơleăng. Kŏng ti Tơlo liăn sâm Ngọc Linh Kon Tum nôkố dế rak ngăn ƀăng tơnêi ki kân má môi ai 700 ha tối nhên pơxiâm sap ing hơnăm 2022 khu mơdró kâ hbrâ rơnáu tê hdrê ăm kuăn pơlê. Hdrối mê, khu mơdró kâ bu rak vế túa ki tŏng kum tê kơtê mê tá hâi pro hên ‘na mâu ngế ƀă pêi châ tơdroăng rơhêng vâ ‘na hdrê loăng sâm Ngọc Linh tung kuăn pơlê.

          Pakĭng Kŏng ti kố ƀă Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu pêt kong Đăk Tô xuân kum tê kơtê ăm 5 to cheăm dêi tơring Đăk Glêi, mê cho: Xốp, Mường Hoong, Ngọc Linh, Đăk Choong, Đăk Blô rêm cheăm 1 rơpâu xiâm sâm vâ pro kơdrum hdrê, drêng sâm hiăng ai plâi tơkŭm mơdâ vêh kum ăm tơná kuăn pơlê. Rơtế amê cho pơtối po rơdâ túa pơkâ khu tơrŭm rơtế pêt sâm pơla khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê.

           Pôa Trần Hoàn, kăn pơkuâ Kŏng ti Tơlo liăn sâm Ngọc Linh Kon Tum ăm ‘nâi ‘na ki tơƀrê dêi túa tơrŭm kố:

          “Kuăn pơlê xuân ôh tá kal tối tơdroăng ôh tá ai tơnêi vâ pêt. Maluâ Kŏng ti athế mung dêi Tơnêi têa la Kŏng ti ăm kuăn pơlê pêt tung ƀăng tơnêi ki mê bu kal athế tơhrâ cho pôi tá ko ‘nhiê kong ƀă rak tơniăn môi tiah mê. Kuăn pơlê vâi ai tơdroăng pơkâ ki vâi. Tơkéa vâ tối cho tôh tơrŭm pêi cheăng tâng ngế ki lâi pro xôi mê kế tơmeăm ngế ki mê ôh tá pơxúa xếo. Mê cho tơdroăng pơkâ tung khu tơrŭm. Túa pơkâ cho tro khât”.

 Hiăng châ tơdroăng ki tŏng kum hdrê ƀă liăn kong pơlê Kon Tum pơkâ pêt 500ha sâm Ngọc Linh a hơnăm 2022

         Cho kơpong ki pêt hên sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê Kon Tum, pôa Võ Trung Mạnh, kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Tu Mrông ăm ‘nâi, khu kăn pơkuâ tơring hiăng ai troăng hơlâ ‘na kơxô̆ liăn ‘no cheăng vâ hên kuăn pơlê, malối cho hdroâng kuăn ngo Rơteăng akố châ pêt sâm Ngọc Linh:

        “Hơnăm 2022 pakĭng tơdroăng ki kuăn pơlê ai hdrê ki vâi pêt xêh, tơring xuân hiăng pơkâ thế ƀă hiăng châ kong pơlê môi tuăn pêi cheăng ƀă hngêi rak liăn pơtroh kơxô̆ liăn kum tăng cheăng pêi ăm tơring sap ing 50 troh 60 rơtal vâ kuăn pơlê mung pêt. Kố cho troăng pơkâ ki tro. Pakĭng kơxô̆ liăn mung tŏng kum ăm mâu kơtiê, vâ chê kơtiê mê xuân ai dâng 40, 50 rơtal liăn. Hơnăm kố pêt loăng pơkeăng tung kuăn pơlê dâng 100 rơtal ôh tá tơmiât ‘na kơxô̆ liăn xếo”.

        Hơnăm 2022 kong pơlê Kon Tum pơkâ tơdroăng ki rơhêng vâ pêt nếo 500 ha sâm Ngọc Linh, tung mê tơring Đăk Glêi ai 10ha ƀă tơring Tu Mrông ai 490ha. Ƀă tơdroăng ki hbrâ rơnáu tá hdrê ƀă liăn, Kon Tum loi tơngah tơdroăng pơkâ kố mơdêk tâi tâng ƀăng tơnêi pêt sâm Ngọc Linh dêi kong pơlê tâk lối 1.600ha. Hơnăm nếo 2022 châ khu kăn pơkuâ, khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê a Kon Tum loi tơngah kô cho hơnăm ki pro tơƀrê tung tơdroăng ki po rơdâ ƀăng tơnêi kơdrum sâm Ngọc Linh troăng prôk vâ chê troh tơdroăng pơkâ mơnhông kơpong pêt rak tơniăn ăm khu mơdró kâ têng, uâ pơliê sâm Ngọc Linh.

Khoa Điềm chêh

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng